Penzioni sistem u Crnoj Gori uprkos pozitivnoj refrmi iz 2003. godine usljed globalne ekonomske krize postao je neelastičan i može dovesti u pitanje svoju finansijsku održivost i održivost sistem javnih finansija Crne Gore – kazali su u Ministarstvu finansija.

Javna rasprava o izmjenama zakona završava se sjutra, a produžetak su zatražile obe sindikalne centrale, Savez udruženja penzionera, Udruženje vojnih penzionera i brojne sindikalne organizacije i opozicione stranke. Unija slobodnih sindikata u petak je najavila da je moguće organizovanje protesta ukoliko javna rasprava bude završena a predlog zakona u ovoj formi bude upućen Skupštini.

Analiza Ministarstva finansija je pokazala da su u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu izdaci za penzije porasli sa 8,6 na 12,2 odsto BDP-a, a iako su planirani izdaci za penzije u 2010. godini iznosili približno 10,5 odsto projektovanog BDP-a podaci o izvršenju ukazuju da bi ukupni rashodi penzionog sistema mogli dostići 11 do 12 odsto BDP-a.

- Ovi podaci ukazuju da rashode penzionog sistema karakteriše nepredvidljivost, budući da se ne mogu kontrolisati faktori koji po sadašnjem zakonskom rješenju utiču na usklađivanje penzija a to su prosječna zarada i stopa inflacije, a postoje i nedoumice u pogledu kvaliteta statističkih podataka, posebno podataka o zaradama na osnovu kojih se vrši usklađivanje. Na finansijsku održivost penzijskog sistema u kratkom roku najveći uticaj ima upravo usklađivanje nivoa penzija. Iz navedenih razloga, a u skladu sa preovladavajućom praksom u EU, potrebno je penzije “vezati” za inflaciju, budući da bi se na taj način uspio održati životni standard penzionera i obezbijedila redovnost penzija – kazali su u Ministarstvu finansija.

Na finansijsku održivost sistema u kratkom i posebno dugom roku, osim načina usklađivanja veliki uticaj, kako ističu u Ministarstvu finansija, ima i postojeća situacija na tržištu rada koju karakteriše relativno niska stopa aktivnosti radno sposobnog stanovništva i relativno niska stopa zaposlenosti.

- Jedan od uzroka takve situacije na tržištu rada je velikodušan sistem socijalne zaštite, budući da je približno šestina ukupnog stanovništva Crne Gore korisnik nekog prava iz oblasti penzione zaštite. Ukoliko posmatramo cjelokupan sistem socijalne zaštite, onda je 30 odsto stanovništva Crne Gore korisnik nekog od transfera iz oblasti socijalne zaštite (penzije, nezaposlenost, prava socijalne zaštite) - rekli su u ministarstvu, dodajući da je stopa aktivnosti radno sposobnog stanovništva u Crnoj Gori za 11,3 procentnih poena niža u odnosu na prosjek EU.

Da bi postojeći način finansiranja penzionog sistema bio održiv, imajući u vidu procenat pokrivenosti rashoda za penzije prihodima od doprinosa bilo bi potrebno da se u postojećem trenutku, poveća broj zaposlenih za 60.000 osoba koje bi primale prosječnu platu.

- Najvažniji izazov penzionog sistema, koji utiče i na finansijsku održivost i na nivo aktivnosti na tržištu rada i potrebu za reformom predstavljaju zabilježeni negativni demografski trendovi. Slično kao i u drugim evropskim državama stanovništvo Crne Gore stari. Proces povećanja starosne granice u Crnoj Gori, u odnosu na EU zemlje je uslovljen i potrebom da se starijim nezaposlenim omogući da rade i ostvare pravo na primanje penzionih benefita, što je posebno značajno imajući u vidu udio dugoročno nezaposlenih osoba u ukupnom broju nezaposlenih osoba. Takođe, imajući na umu da trenutno oko jedna trećina ukupnih rashoda za zdravstvo čine rashodi na zdravstvenu zaštitu penzionera i članova njihovih porodica (njihov udio u broju osiguranika je oko 20 odsto), starenje stanovništva, predstavlja i veliki izazov za zdravstveni sistem. Prosječni troškovi liječenja penzionera u 2009. godini su bili 441 euro po osobi – rekli su u Ministarstvu finansija.

Švajcarska formula omogućila veliki rast

Osnovni razlozi za izmjene Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju je, kakvo tvrde, nepovoljan odnos broja zaposlenih i broja penzionera, porast izdataka za penzije, smanjenje prihoda od doprinosa s obzirom da se smanjuje broj radno aktivnog stanovništva.

- Navedeno je za posljedicu imalo porast deficita penzijskog sistema, odnosno nemogućnost finansiranja penzija prihodima od doprinosa, tako da se deficit penzijskog sistema finansira prihodima budžeta. Prosječna penzija u Crnoj Gori porasla je sa 92,82 eura u 2001. godini na 268 eura u 2010. godini. Rast penzija u uslovima finansijske krize uslovljen je usklađivanjem penzija na osnovu švajcarske formule koja podrazumijeva usklađivanje penzija, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem troškova života i prosječne zarade zaposlenih na teritoriji Crne Gore. Izdaci za neto penzije (bez doprinosa za zdravstvenu zaštitu penzionera) do kraja 2010. godine iznosiće 331 milion eura, što je za deset miliona više u odnosu na plan izdataka za 2010. godinu. Deficit penzijskog sistema (razlika između izdataka za neto penzije i prihoda od doprinosa) porastao je sa 1,70 odsto BDP-a u 2003. godini na 4,38 odsto BDP-a u 2010. godini – rekli su u Ministarstvu finansija.